تفاوت فرش و قالی از 4 وجه مختلف+معروف‌ترین قالی‌های ایرانی

اختراع فرش ماشینی

تولید فرش ماشینی در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم میلادی آغاز شد. در سال ۱۸۳۲ میلادی، جیمز تامسون، مخترع اسکاتلندی، اولین دستگاه بافندگی فرش ماشینی را اختراع کرد. این دستگاه، که به "فرش باف تامسون" معروف بود، از سوزن‌های فلزی برای بافت فرش استفاده می‌کرد.

با وجود اختراع دستگاه تامسون، تولید فرش ماشینی به طور گسترده رواج پیدا نکرد. دلیل این امر، محدودیت‌های فنی این دستگاه و همچنین قیمت بالای فرش‌های ماشینی بود.

در سال ۱۹۳۲ میلادی، دکتر هاینتس ماتی، مهندس آلمانی، دستگاه جدیدی برای بافت فرش ماشینی اختراع کرد. این دستگاه که به "فرش باف ماتیک" معروف بود، از گره‌های کور برای بافت فرش استفاده می‌کرد و به همین دلیل، فرش‌های تولیدی این دستگاه از ظرافت و زیبایی بیشتری برخوردار بودند.

اختراع دستگاه ماتیک نقطه عطفی در تاریخچه فرش ماشینی به شمار می‌رود. با استفاده از این دستگاه، تولید فرش ماشینی به طور انبوه آغاز شد و قیمت فرش‌های ماشینی نیز به تدریج کاهش یافت.

در ایران، اولین کارخانه فرش ماشینی در سال ۱۳۰۶ شمسی در تبریز احداث شد. این کارخانه با استفاده از دستگاه‌های ماتیک آلمانی، به تولید فرش ماشینی می‌پرداخت.

پس از آن، کارخانه‌های فرش ماشینی دیگری نیز در شهرهای مختلف ایران احداث شد و به تدریج، فرش ماشینی در ایران جایگزین فرش دستبافت شد. در مقاله تاریخچه فرش ماشینی به طور مفصل به این موضوع پرداخته‌ایم. 

امروزه، ایران و کارخانه فرش کاشان یکی از بزرگترین تولیدکنندگان فرش ماشینی در جهان است و فرش‌های ماشینی ایرانی به دلیل کیفیت بالا و تنوع طرح و رنگ، در سراسر جهان از محبوبیت بالایی برخوردار هستند. 

تاریخچه اختراع قالی

قالی، با قدمتی که به هزاران سال پیش می‌رسد، یکی از اصیل‌ترین هنرهای ایرانی است. با وجود شواهدی از فرش‌بافی در نقاط دیگر جهان، مانند آسیای مرکزی و قفقاز، اما ایران مهد این هنر ظریف به شمار می‌رود.

قدیمی‌ترین فرش شناخته شده، فرش پازیریک است که در سال ۱۹۴۹ در کوه‌های آلتای مغولستان کشف شد و قدمت آن به ۲۵۰۰ سال پیش از میلاد می‌رسد. این فرش که به دست مردمان عشایری بافته شده، نشان‌دهنده مهارت و ظرافت فرش‌بافان ایرانی در آن دوران است.

در طول تاریخ، فرش ایرانی در دوره‌های مختلف دچار تحولات و دگرگونی‌های فراوانی شده است. هر دوره تاریخی، با توجه به سلیقه و فرهنگ حاکم، طرح‌ها و رنگ‌های خاص خود را در فرش‌ها به نمایش گذاشته است.

فرش ایرانی در دوران صفویه به اوج شکوفایی خود رسید. در این دوره، با حمایت شاهان صفوی، کارگاه‌های بزرگ قالی‌بافی در شهرهای مختلف ایران احداث شد و فرش‌های نفیس و ارزشمندی بافته شد که به سراسر جهان صادر می‌گردید.

امروزه نیز فرش ایرانی به عنوان یکی از نفیس‌ترین صنایع دستی ایران، در سراسر جهان شناخته شده و از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است.

لازم به ذکر است که در برخی منابع، تفاوتی بین فرش و قالی قائل نمی‌شوند و از این دو واژه به جای یکدیگر استفاده می‌کنند. اما در اصطلاح رایج، قالی به نوعی فرش گفته می‌شود که با دست بافته شده است.

تفاوت فرش و قالی در کاربرد

فرش به طور کلی به هر نوع پوششی گفته می‌شود که روی زمین پهن می‌شود و کاربردهای متنوعی از جمله زیرانداز، روکش مبلمان، پرده و ... دارد. جالب است که برخی از فرش‌ها دو رو نیز بافته می‌شوند و می‌توان از هر دو طرف آن‌ها استفاده کرد.

قالی اما نوع خاصی از فرش دستبافت است که به طور سنتی برای زیرانداز، تابلو فرش، سجاده و پشتی کاربرد دارد. برخلاف فرش، قالی‌ها فقط یک رو دارند و دو رو بافته نمی‌شوند.

به طور خلاصه، فرش‌ها به دلیل تنوع کاربردی و ویژگی‌هایی مانند دو رو بودن، در مقایسه با قالی‌ها که کاربرد محدودتری دارند، از محبوبیت بیشتری برخوردارند.

تفاوت فرش و قالی از نظر جنس

درست است که فرش و قالی هر دو نوعی کفپوش هستند، اما جنس آنها می‌تواند به طور قابل توجهی متفاوت باشد.

قالی‌ها به طور سنتی از الیاف طبیعی مانند پشم گوسفند، ابریشم و پنبه بافته می‌شوند و دارای تار و پود و گره‌های ظریف هستند. این ویژگی‌ها به آنها ظرافت، لطافت و ماندگاری بالایی می‌بخشد.

فرش‌ها در مقابل، تنوع جنس بسیار بیشتری دارند. فرش‌های دستبافت می‌توانند از ابریشم، پشم، پنبه، الیاف مصنوعی و یا ترکیبی از آنها باشند. فرش‌های ماشینی نیز از الیاف مصنوعی مانند اکریلیک، پلی پروپیلن و نایلون بافته می‌شوند.

برخی از فرش‌ها، مانند گلیم و جاجیم، تار و پود ندارند و از بافت‌های دیگری مانند پود پیچی و یا گره‌های ساده استفاده می‌کنند. این نوع فرش‌ها معمولا ضخیم‌تر و ساده‌تر از قالی‌ها هستند و بیشتر به عنوان زیرانداز یا روکش استفاده می‌شوند.

تفاوت فرش و قالی از نظر ابعاد

ابعاد فرش و قالی نیز یکی از فاکتورهای تمایز این دو نوع کفپوش به شمار می‌رود.

فرش‌های ماشینی:

معمولا در ابعاد استاندارد و مشخصی مانند 4 متری، 6 متری، 9 متری و 12 متری بافته می‌شوند. البته این ابعاد استاندارد، تنوع زیادی دارند و می‌توان فرش‌های ماشینی را در سایزهای مختلف و به صورت سفارشی نیز تهیه کرد.

قالی‌های دستبافت:

در ابعاد و اندازه‌های مشخص و از پیش تعیین شده‌ای بافته می‌شوند. این ابعاد شامل قالیچه، کناره، پشتی، ذرع و تخته فرش هستند. هر کدام از این ابعاد، کاربرد خاص خود را دارند و به ندرت می‌توان قالی دستبافتی را در ابعاد غیر استاندارد پیدا کرد.

طرح و نقش‌های رایج در قالی‌ها

قالی‌های ایرانی به خاطر زیبایی و ظرافت طرح و نقش‌هایشان شهرت جهانی دارند. این طرح‌ها که از دل تاریخ و فرهنگ ایرانی بیرون آمده‌اند، هر کدام دنیایی از معنا و رمز و راز را در خود جای داده‌اند. در صفحه زیباترین نقشه فرش با جزییات بیشتر به انواع طرح و نقش فرش پرداخته‌ایم. 

به طور کلی، طرح و نقش‌های قالی را می‌توان به سه دسته اصلی تقسیم کرد:

1. طرح خشتی:

این طرح از قاب‌های کوچک و مستطیلی یا لوزی شکل تشکیل شده که در کنار هم چیده شده‌اند و هر کدام نقش و نگاری مجزا دارند. نقوش رایج در این قاب‌ها شامل گل‌ها، اسلیمی‌ها، حیوانات و نقوش هندسی هستند. طرح خشتی نماد نظم و انضباط و همچنین نمادی از بهشت موعود است.

2. طرح ترنج:

در این طرح، یک نقش دایره‌ای یا بیضی شکل در مرکز قالی قرار می‌گیرد که به آن "ترنج" می‌گویند. حاشیه‌های اطراف ترنج نیز با نقوش مختلفی تزیین می‌شود. طرح ترنج نماد خورشید، ماه و یا قدرت الهی است.

3. طرح افشان:

در این طرح، برخلاف طرح‌های خشتی و ترنج، نقوش به صورت پراکنده و نامنظم در تمام سطح قالی بافته می‌شوند. طرح افشان نماد آزادی، رهایی و عشق است.

علاوه بر این طرح‌های اصلی، دسته‌بندی‌های دیگری نیز برای طرح و نقش قالی‌ها وجود دارد، مانند:

• طرح گل و بته: در این طرح، نقوش گل و بته به صورت متقارن یا نامتقارن در قالی بافته می‌شوند.
• طرح درختی: در این طرح، از نقوش درختان و شاخ و برگ‌ها در تزیین قالی استفاده می‌شود.
• طرح هندسی: در این طرح، از نقوش هندسی مانند خطوط، اشکال و لوزی‌ها در تزیین قالی استفاده می‌شود.
• طرح حیوان: در این طرح، از نقوش حیوانات مختلف مانند شکار، پرندگان و جانوران در تزیین قالی استفاده می‌شود.

قالی‌های معروف ایرانی

ایران، مهد تمدن و هنر، از دیرباز به عنوان خاستگاه زیباترین فرش‌های دستباف جهان شناخته می‌شود. در این میان، انواع مختلفی از قالی‌ها با طرح‌ها و نقش‌های منحصر به فرد بافته شده‌اند که هر کدام جلوه‌ای از ذوق و خلاقیت هنرمندان ایرانی را به نمایش می‌گذارند.

• قالی افشار: این قالی‌ها که در تبریز و شیراز بافته می‌شوند، به واسطه طرح‌های پرگل و بوته‌ای خود، تابلویی از طبیعت زنده، طراوت و سرزندگی را به ارمغان می‌آورند.

• قالی مشهد: قدمت و نقش‌های ترنج و پیچک، قالی مشهد را به یکی از معروف‌ترین انواع فرش‌های ایرانی تبدیل کرده است.

• قالی افشار زنجان: زیبایی بی‌نظیر در طرح و رنگ، زینت‌بخش قالی‌های زنجان است و این تنوع، راهی به سوی بازارهای جهانی برای این دستبافته نفیس گشوده است.

• قالی باصری: هنر دست بافندگان ایل باصری در قالی‌هایشان جلوه می‌کند. استفاده از رنگ نارنجی و نقش پرندگان، این قالی‌ها را به گنجینه‌ای از هنر و زیبایی تبدیل کرده است.

• قالی مود خراسان: شهرت جهانی این قالی، حاصل ظرافت و نقشه‌های هنرمندانه‌ای است که در بافت آن به کار رفته است.

• قالی بیرجند: یافتن قالی با رنگ‌های تیره در میان انبوه فرش‌های ایرانی کمی دشوار است، اما قالی بیرجند با نقش‌های متنوع و طرح‌های ریز بافت، این تمایز را به خود اختصاص داده است.

• قالی ترکمن: اصالت و قدمت، در تار و پود قالی ترکمن ریشه دوانده و نقش و نگارهای آن، حکایتی از فرهنگ و هنر عشایر ترکمن را بازگو می‌کند.

خرید قالی و فرش

کارخانه فرش کاشان، نامی آشنا در صنعت فرش ایران، با سابقه‌ای درخشان در تولید فرش‌های ماشینی و  طرح دستبافت، گامی فراتر از فرش‌های سنتی برداشته و با تکیه بر خلاقیت طراحان زبده، فرش‌های ماشینی با طرح‌های دستبافت و مدرن را به بازار عرضه می‌کند. این تلفیق هنرمندانه، سبب می‌شود تا بتوانید فرش را در هر طرح و ابعادی که مدنظرتان است از جمله فرش سفارشی کاشان سفارش دهید. 

تنوع طرح و رنگ، کیفیت بالا، قیمت مناسب و سهولت خرید آنلاین، از جمله نقاط قوت کارخانه فرش کاشان هستند. در این فروشگاه اینترنتی فرش کاشان و نمایشگاه، می‌توانید به راحتی تصاویر فرش‌ها را در زوایای مختلف مشاهده کنید، طرح‌ها و رنگ‌ها را مقایسه کنید و با خیالی آسوده فرشی را انتخاب کنید که به دکوراسیون منزلتان زیبایی می‌بخشد. تنوع طرح و رنگ همه این فرش‌ها را در صفحه عکس فرش می‌توانید مشاهده کنید.